Λυσίας

I

(Αθήνα 458; – 380; π.Χ.). Αθηναίος ρήτορας. Ήταν γιος ενός πλούσιου Συρακούσιου, του Κεφάλου, ο οποίος ζούσε ως μέτοικος στην Αθήνα. Εξαιτίας των δημοκρατικών φρονημάτων του, αντιμετώπισε τις διώξεις των Τριάκοντα Τυράννων: η περιουσία του αφαιρέθηκε, ο αδελφός του, Πολέμαρχος, δολοφονήθηκε και ο ίδιος αναγκάστηκε να καταφύγει στα Μέγαρα. Επέστρεψε στην Αθήνα μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας και έζησε εκεί μέχρι τον θάνατό του ως ισοτελής, δηλαδή ως προνομιούχος μέτοικος που πλήρωνε ίσους φόρους με τους πολίτες (ο Θρασύβουλος είχε προτείνει να του δοθούν δικαιώματα Αθηναίου πολίτη, αλλά η πρόταση δεν επικυρώθηκε για τυπικούς λόγους), ενώ ασκούσε το επάγγελμα του λογογράφου (συγγραφέα λόγων) για βιοποριστικούς λόγους.

Ο Λ. έγραψε –όπως παραδίδεται– 425 λόγους, από τους οποίους όμως μόνο 233 θεωρούνται σήμερα γνήσιοι. Από αυτούς έχουν διασωθεί 34, αλλά ορισμένοι δεν σώζονται ολόκληροι και η γνησιότητα άλλων αμφισβητείται. Από τους λόγους του, μόνο λίγοι ήταν επιδεικτικοί· οι περισσότεροι ήταν δικανικοί, είχαν γραφεί δηλαδή για να απαγγελθούν στο δικαστήριο από ιδιώτες που ήταν υποχρεωμένοι να υπερασπίσουν μόνοι τους την υπόθεσή τους. Για τον λόγο αυτό οι λόγοι του Λ. χαρακτηρίζονται από απόλυτη σαφήνεια, είναι σύντομοι και απαλλαγμένοι από ποιητικές και μεταφορικές εκφράσεις. Το ύφος τους είναι επίσης υποδειγματικό για την καθαρότητα, την απλότητα και τη λιτότητά του. Εκείνο που προκαλεί κυρίως τον θαυμασμό στο έργο του είναι ότι κατόρθωνε να δίνει στον λόγο του τον τόνο που ταίριαζε στον καθένα από τους διαφορετικούς πελάτες του, διεισδύοντας βαθιά στην ψυχή τους. Ενδεικτικά, αξίζει να αναφερθούν: ο Υπέρ αδυνάτου λόγος, όπου ένας άνθρωπος, ανίκανος για εργασία εξαιτίας αναπηρίας, διεκδικεί το δικαίωμα σε ένα μικρό επίδομα χρησιμοποιώντας τόνους παθητικούς και ευφυείς, γελοιοποιώντας παράλληλα τον κατήγορο· η Απολογία προς Σίμωνα με την ανυπέρβλητη κωμική δεινότητά της· η Υπέρ του Ερατοσθένους φόνου απολογία, που αποτελεί την ισχυρή υπεράσπιση ενός συζύγου ο οποίος διέπραξε φόνο για λόγους τιμής· τέλος, ο Κατά Διογείτονος, ένας από τους ωραιότερους λόγους του Λ., όπου μια μητέρα κατηγορεί με σφοδρό πάθος τον ανέντιμο κηδεμόνα του ορφανού παιδιού της. Αναμφίβολα, οι καλύτεροι λόγοι του υπήρξαν ο Κατά Ερατοσθένους, τον οποίο ο ίδιος εκφώνησε το 403 π.Χ. εναντίον ενός από τους Τριάκοντα Τυράννους (εκείνου που σκότωσε τον αδελφό του, Πολέμαρχο), όπου με αναμφισβήτητες αποδείξεις και με σφοδρή αγανάκτηση καταγγέλλεται η ωμή βία των τυράννων, και ο Κατ’ Αγοράτου, μία εντυπωσιακή έκθεση της αισχρότητας κάποιου δούλου, ο οποίος έγινε αφορμή να θανατωθούν ο Διονυσόδωρος και άλλοι δημοκρατικοί ηγέτες από τους Τριάκοντα.

Οι λόγοι του Λ. αναφέρονται κυρίως σε ιδιωτικές υποθέσεις και στο σύνολό τους προσφέρουν έναν ολοζώντανο πίνακα της αθηναϊκής ζωής, την εικόνα μιας πόλης που σπαράσσεται από διαφωνίες, αντεκδικήσεις και αυθαιρεσίες. Το υποδειγματικό για την καθαρότητα, τη λιτότητα και τη σαφήνειά του ύφος του Λ. αποτέλεσε αντικείμενο μίμησης για τους Ρωμαίους αττικιστές.

Προτομή του ρήτορα Λυσία (Μουσείο Καπιτωλίου, Ρώμη).

II

Όνομα διαφόρων ιστορικών προσώπων της αρχαιότητας.

1. Αγγειοπλάστης (6oς αι. π.Χ.). Είναι γνωστός από την επιγραφή ενός αγγείου που βρέθηκε στο Κάερε της Ιταλίας (σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου). Το αγγείο αυτό ήταν ακόσμητο, εκτός από μια στενή κόκκινη ταινία, οριζόντια στην κοιλιά του αγγείου. Στην ταινία αυτή υπήρχε η επιγραφή του αγγειοπλάστη «Λυσίας με ποίεσεν Ηεμιχόνει». Η λέξη ημιχώνη φανερώνει τη χωρητικότητα του αγγείου (3,20 λίτρα).

2. Αθηναίος στρατηγός (; – 406 π.Χ.). Στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, ο Λ. μαζί με άλλους στρατηγούς συνέβαλε στη νίκη της ναυμαχίας των Αργινουσών. Επειδή όμως αμέλησε να περισυλλέξει τους νεκρούς μετά τη λήξη της ναυμαχίας, καταδικάστηκε σε θάνατο με τους άλλους στρατηγούς και εκτελέστηκε.

3. Μακεδόνας δυνάστης της νοτιοανατολικής Φρυγίας (3ος αι. π.Χ.). Διέθεσε την περιουσία του σε φιλανθρωπικά έργα, γι’ αυτό και ιδρύθηκε προς τιμήν του η πόλη Λυσίας. Το 225 π.Χ., ο Λ. πολέμησε εναντίον του βασιλιά της Περγάμου Άτταλου Α’, αλλά νικήθηκε.

4. Σύμβουλος του Αντιόχου του Επιφανούς (; – 162 π.Χ.). Έπειτα από πολλούς αγώνες, κατόρθωσε να νικήσει τους Ιουδαίους και να καταστρέψει τα τείχη της Ιερουσαλήμ. Έκλεισε ειρήνη με τον Ιούδα τον Μακκαβαίο και μετέβη στην Αντιόχεια, όπου ο θρόνος των Σελευκιδών κλονιζόταν· ο Δημήτριος, ο οποίος διεκδικούσε και αυτός τον θρόνο, τον δολοφόνησε.

5. Γλύπτης από τη Χίο (2ος αι. π.Χ.). Ήταν γιος του Πυρράνδεου και έγινε γνωστός από δύο επιγραφές που βρέθηκαν στη Ρόδο, στην ακρόπολη της Λίνδου.